ปัจจุบันละครไทยย้อนยุคหลายเรื่องเป็นที่นิยม ปฏิเสธไม่ได้ว่า หนึ่งในองค์ประกอบเล็ก ๆ ที่ทำให้ผู้ชมรับชมได้อย่างเพลิดเพลินคือเครื่องแต่งกายของตัวละคร
วันนี้เลยถือโอกาสมาแนะนำ “ผ้าลายอย่าง” ผ้าในราชสำนักในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้น ลองตามมาอ่านกัน ความเป็นมาน่าสนใจไม่น้อยทีเดียว
ผ้าลายอย่าง ถือเป็นผ้าที่มีเรื่องราวและที่มาน่าสนใจไม่น้อย ในอดีตอยุธยาถือเป็นศูนย์กลางการแลกเปลี่ยนสินค้าของหลายประเทศ หนึ่งในประเทศที่มีชื่อเสียงในการผลิตผ้าคุณภาพดีและมีวิธีการผลิตผ้าที่ล้ำหน้าในยุคนั้นคืออินเดีย จึงเป็นที่ต้องการของชนชั้นสูงในสมัยนั้น
แต่ลวดลายผ้าจะเป็นแบบที่นิยมในอินเดีย ไม่ค่อยเป็นที่ถูกใจของคนสยามมากนัก ทางราชสำนักสยามจึงส่งลายผ้าที่ต้องการไปที่อินเดีย ให้ผลิตตามแบบอย่างที่ส่งไป จนเป็นที่มาของคำพูดที่ว่า “จ้างให้อินเดียเขียนผ้าตามแบบอย่าง” ที่ต่อมากลายเป็นชื่อของ “ผ้าลายอย่าง” และมีการพบแม่พิมพ์ของผ้าลายอย่างที่เมืองกุจาราช ประเทศอินเดีย แหล่งผลิตผ้าที่มีชื่อเสียงในอดีต ซึ่งเป็นแม่พิมพ์ที่เป็นลายไทย ที่เรียกกันว่า “Siam Pattern”
ผ้าลายอย่างเป็นผ้าที่ใช้ในราชสำนักในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้นสำหรับกษัตริย์ เชื้อพระวงศ์ชั้นสูงและข้าราชสำนัก สามัญชนไม่สามารถหาซื้อมานุ่งได้ตามใจ ยกเว้นจะได้รับพระราชทานจากพระมหากษัตริย์เท่านั้น
- ผ้าลายอย่างมีโครงสร้าง 3 ส่วน คือ
- 1. ท้องผ้า หมายถึง พื้นที่ของผ้าบริเวณตรงกลาง
- 2. สังเวียนหรือขอบผ้า หมายถึง ลายบริเวณล้อมรอบท้องผ้าตามแนวยาว
- 3. กรวยเชิงหรือเชิงผ้า หมายถึง ลายบริเวณล้อมรอบท้องผ้าด้านกว้าง ซึ่งกรวยเชิงจะเป็นเครื่องบ่งชี้สถานะของผู้สวมใส่
- ผ้าลายอย่างจะแบ่งตามลักษณะโครงสร้างของผ้าดังนี้
- 1.ผ้าท้องลาย คือผ้านุ่งที่มีลายทั่วทั้งส่วนท้องผ้า ทั้งขอบบนและล่างของผ้าหรือสังเวียน มีลายกรวยเชิงสามชั้นหรือมากกว่าที่ชายผ้าสองข้าง
- 2.ผ้าทองพรรณ (ผ้าพื้นสี) คือผ้านุ่งที่ท้องผ้าจะเป็นสีใดสีหนึ่ง เช่นสีแดง สีเขียว สีน้ำตาล ไม่มีลายในส่วนท้องผ้า แต่จะมีเฉพาะลายขอบบนและล่างหรือสังเวียนของผ้า มีลายกรวยเชิงหลายชั้น
- 3. ผ้านุ่งลาย จะมีลายในส่วนท้องผ้า ไม่มีลายขอบบนและล่างหรือสังเวียนของผ้า มีลายกรวยเชิงชั้นเดียว
- 4. ผ้าลายอย่างที่มีลายเต็มท้องผ้าและลายขอบทั้งสี่ด้าน ใช้ตกแต่งสถานที่ มีลักษณะคล้ายกับผ้าปาลัมโปร์ (Palampore) ที่อินเดียผลิตส่งไปขายสำหรับตกแต่งเครื่องเรือน ใช้เป็นผ้าม่านหรือผ้าคลุมเตียงในยุโรป
